Ứng xử là gì? Chuẩn mực văn hóa trong giao tiếp ứng xử

Không phải ngẫu nhiên mà trong những điều cần phải học, cha ông ta lại chọn giao tiếp, ứng xử là ưu tiên hàng đầu: Học ăn, học nói, học gói, học mở. Bởi chính kỹ năng này sẽ là điều kiện tiên quyết để một cá nhân thành công hay thất bại trên đường đời.

Ứng xử là gì?

Ứng trong ứng xử là ứng phó, ứng biến, còn xử là xử sự, xử lý. Ứng xử là cách thể hiện thái độ, cử chỉ, hành vi đối với người khác hay đối với một tình huống cụ thể. Nó thể hiện cách chúng ta đối xử với nhau trong giao tiếp hàng ngày, thể hiện văn hóa, đạo đức cũng như nhân cách của mỗi cá nhân.

Ứng xử có thể bao gồm những hành vi lịch sự và tôn trọng, nhưng cũng có thể bao gồm những hành vi không lịch sự hoặc không thích hợp. Ứng xử tốt thường tuân thủ các quy tắc xã hội, đồng thời đáp ứng một cách phù hợp với các tình huống và môi trường xung quanh.

Đặc trưng văn hoá ứng xử của người Việt

Trong suốt hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, văn hóa ứng xử đã được hình thành qua giao tiếp. Cái đẹp trong văn hóa ứng xử được ông cha ta lưu giữ và truyền lại từ đời này sang đời khác.

Trong giao tiếp, người Việt ta luôn nhắc nhở nhau về tầm quan trọng của việc chọn lọc từ ngữ và hành động, tránh những cử chỉ khiếm nhã gây mất lòng người khác. Từ xa xưa, ông cha ta đã truyền dạy cho chúng ta: “Ăn phải nhai, nói phải kỹ”. Vậy mới nói, người Việt ta luôn đặt mối quan tâm đặc biệt vào việc giao tiếp, ứng xử hàng ngày.

Người Việt luôn đặt mối quan tâm đặc biệt vào giá trị tình thân. Trước những khó khăn, mọi người đều đến bên nhau vì tình cảm chứ không phải vì lợi ích vật chất. Do đó, trong văn hoá giao tiếp, người Việt đặc biệt coi trọng tinh thần và đặt nó lên hàng đầu.

Cái đẹp trong văn hoá ứng xử của người Việt Nam mang tính nhân dân, bởi nó hướng đến phục vụ đa số nhân dân. Cái đẹp ấy đặc trưng và đậm đà bản sắc dân tộc, nó là cái lõi, cái hồn đất nước, là tinh hoa của dân tộc. Nó được thể hiện qua những câu ca dao, tục ngữ, qua các nghi lễ truyền thống,…

Tôn giáo cũng đóng vai trò quan trọng trong văn hóa ứng xử người Việt Nam. Phần lớn dân số ở Việt Nam theo đạo Phật, đạo Thiên Chúa, đạo Cao Đài,… tôn giáo thường có ảnh hưởng sâu sắc đến các khía cạnh văn hóa ứng xử của người dân.

Sự nhã nhặn và tế nhị cũng là những đặc trưng văn hoá ứng xử của người Việt Nam. Họ thường tránh những hành động hay lời nói thô lỗ, mất lòng người khác và làm mất đi sự hòa đồng trong mối quan hệ xã hội.

Gia đình và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong văn hoá ứng xử của người Việt Nam. Gia đình được coi là trung tâm của cuộc sống và mối quan hệ gia đình được đề cao. Sự quan tâm và chăm sóc đến người thân trong gia đình, cùng với lòng hiếu thảo và tôn trọng với cha mẹ, người lớn tuổi là những giá trị quan trọng.

Tầm quan trọng của văn hoá ứng xử

Văn hoá ứng xử đóng vai trò vô cùng quan trọng trong xã hội. Nó thể hiện những quy tắc, giá trị và thái độ mà một cộng đồng xác định và chấp nhận trong việc giao tiếp và tương tác với nhau. Tầm quan trọng của văn hoá ứng xử được thể hiện qua:

Xây dựng mối quan hệ

Văn hoá ứng xử giúp xác định cách chúng ta giao tiếp và tương tác với người khác. Nó tạo ra một cơ sở cho việc xây dựng mối quan hệ lành mạnh và đáng tin cậy với những người xung quanh.

Khi có văn hóa ứng xử tốt, mọi người cảm thấy thoải mái hơn và tạo ra một không gian hạnh phúc hơn để sống và làm việc. Mỗi người đều cảm thấy được tôn trọng và chấp nhận, điều này củng cố mối quan hệ tích cực. Đồng thời giúp giải quyết xung đột một cách hiệu quả. Khi mọi người có khả năng lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng ý kiến của nhau, họ có thể tìm ra giải pháp phù hợp và xây dựng mối quan hệ lành mạnh, hạn chế xảy ra những xung đột không đáng có.

Tôn trọng và đa dạng

Một văn hóa ứng xử tốt khuyến khích sự tôn trọng đối với sự khác biệt và đa dạng. Nó tạo ra một không gian an toàn cho mọi người để được là chính mình mà không bị đánh giá hoặc phân biệt đối xử dựa trên giới tính, tôn giáo, chủng tộc, quốc tịch, màu da,… Bằng cách tạo điều kiện cho mọi người cảm thấy chấp nhận và được đánh giá dựa trên khả năng và phẩm chất cá nhân, văn hóa ứng xử tốt giúp khuyến khích sự đa dạng và sáng tạo.

Ngoài ra, văn hóa ứng xử tốt giúp xây dựng mối quan hệ tốt giữa cá nhân và nhóm. Khi mọi người đối xử với nhau với sự tôn trọng và lịch sự, họ tạo ra một môi trường làm việc hoặc học tập tích cực, nơi mọi người cảm thấy được khích lệ và hỗ trợ. Từ đó vun vén một tinh thần đoàn kết và sự hợp tác tốt, khuyến khích mọi người làm việc cùng nhau để đạt được mục tiêu chung.

Xây dựng lòng tin

Lòng tin được xây dựng dựa trên việc người khác cảm thấy an tâm và tự tin rằng họ sẽ được đối xử công bằng, tôn trọng. Khi mọi người tin tưởng vào nhau, mối quan hệ trở nên mạnh mẽ hơn, giao tiếp hiệu quả hơn.

Đồng thời, văn hóa ứng xử tốt cũng giúp xây dựng lòng tin bản thân. Khi mỗi cá nhân tuân thủ các nguyên tắc và giá trị đạo đức, họ tạo ra một hình ảnh đáng tin cậy và có phẩm chất tốt trong mắt người khác. Từ đó giúp xây dựng lòng tin vào khả năng và sự đáng tin của bản thân.

Định hình hành vi xã hội

Văn hóa ứng xử tốt là nền tảng quan trọng để xây dựng một xã hội văn minh, tiến bộ và hạnh phúc. Văn hóa ứng xử tốt cung cấp hướng dẫn rõ ràng về những gì được coi là hành vi chấp nhận và không chấp nhận trong một cộng đồng. Những người trưởng thành và các cơ quan xã hội có thể truyền đạt các quy tắc và quy chuẩn này qua giáo dục, gia đình, truyền thông,…

Văn hóa ứng xử tốt cũng thường đi kèm với hệ thống phần thưởng và trừng phạt để thúc đẩy hoặc ngăn chặn các hành vi xã hội. Những người tuân thủ văn hóa ứng xử tốt thường được công nhận và được đánh giá cao, trong khi những người vi phạm có thể chịu án phạt.

Tạo ra môi trường làm việc lành mạnh

Văn hoá ứng xử dạy chúng ta cách làm việc và tương tác trong môi trường công việc. Nó tạo ra một môi trường làm việc chuyên nghiệp, đáng tin cậy và tôn trọng, nơi mọi người có thể cảm thấy thoải mái chia sẻ ý kiến, ý tưởng và thảo luận vấn đề một cách mở. Điều này có thể giúp nhân viên cảm thấy hạnh phúc trong công việc, tăng cường năng suất và hiệu quả.

Một văn hóa ứng xử tích cực cũng khuyến khích sự phát triển cá nhân và chuyên môn của mỗi thành viên trong tổ chức. Nó tạo cơ hội cho việc học hỏi, đổi mới và nâng cao năng lực cá nhân. Đồng thời giảm thiểu xung đột và căng thẳng trong môi trường làm việc. Sự tôn trọng, lắng nghe và khả năng giải quyết xung đột hiệu quả là những yếu tố quan trọng để duy trì một môi trường làm việc hòa thuận.

Thực trạng về văn hóa ứng xử của giới trẻ hiện nay

Khi xã hội ngày càng phát triển, môi trường mạng xã hội như Tiktok, Facebook, Instagram,… là nơi mà giới trẻ thể hiện văn hóa ứng xử rõ ràng nhất. Không thể phủ nhận sự tiến bộ của khoa học, công nghệ đã giúp giới trẻ được tiếp thu những nền văn hóa mới, được tự do làm chính mình và mở rộng mối quan hệ. Tuy nhiên, đi kèm với đó là những sự tiêu cực trong văn hóa ứng xử của giới trẻ hiện nay.

Chính vì vậy, nếu không được nắn chỉnh kịp thời sẽ dễ tạo ra một lỗ hổng trong văn hóa ứng xử của giới trẻ cả trong gia đình, cộng đồng, nhà trường,…

Thực trạng tích cực trong văn hóa ứng xử

Tiếp thu tinh hoa văn hóa và tư duy cởi mở:

• Giao thoa văn hóa đa dạng: Thế hệ trẻ ngày nay được tiếp cận nhiều nguồn thông tin, văn hóa từ internet, tạo nên sự giao thoa nhuần nhuyễn giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, giữa truyền thống và hiện đại.
• Tư duy tiến bộ, không gò bó bởi định kiến: Các bạn trẻ cởi mở trong suy nghĩ, ủng hộ bình đẳng giới, nữ quyền, lên tiếng chống lại nam tính độc hại.
• Lựa chọn cuộc sống độc lập, đề cao sự nghiệp: Nhiều bạn trẻ lựa chọn DINK family (gia đình hai thu nhập không con) hoặc tập trung vào phát triển sự nghiệp thay vì lập gia đình theo quan điểm truyền thống.

Tôn trọng sự khác biệt:

• Ủng hộ cộng đồng thiểu số: Giới trẻ quan tâm, ủng hộ cộng đồng LGBT, người da màu, dân tộc thiểu số,…
• Tôn trọng sở thích cá nhân: Không chê bai, dè bỉu người khác về phong cách ăn mặc, quan điểm cá nhân.

Giữ gìn truyền thống tốt đẹp:

• Lễ phép, hiếu thảo: Giới trẻ được giáo dục về bài học lễ nghi, chào hỏi người lớn tuổi, đặt chữ hiếu lên đầu, biết lo lắng cho cha mẹ, ông bà.
• Nếp sống văn minh: Biết xếp hàng đợi đến lượt, nói lời cảm ơn, ứng xử lịch thiệp trong giao tiếp.

Mặt tiêu cực trong văn hóa ứng xử

Song đó, cũng tồn tại nhiều lệch chuẩn trong văn hóa ứng xử trong xã hội. Nếu nhìn từ một góc độ rộng hơn, một phần của thế hệ trẻ hiện nay đang gặp phải một số vấn đề trong văn hóa ứng xử. Họ thường coi trọng cái tôi của mình quá mức, luôn cố gắng chứng tỏ bản thân và luôn muốn trở thành trung tâm của sự chú ý. Điều này dẫn đến việc dễ dàng sử dụng bạo lực để giải quyết vấn đề.

Chẳng hạn, ta có thể thấy hình ảnh các bạn trẻ tập trung đua xe, kêu la, làm ồn ào, thậm chí đánh nhau và lăng mạ người lớn, thầy cô giáo,… Ngay cả ở những nơi công cộng như quán nước, nhà hàng, khu du lịch, giải trí, và thậm chí những nơi linh thiêng như đền, chùa,… các bạn trẻ cũng thể hiện cái tôi cá nhân một cách mạnh mẽ. Họ không ngại sử dụng ngôn ngữ tục tĩu, mặc đồ phô trương, khoe thân hình theo gu thời trang kỳ quặc và độc đáo, không giống ai khác… Điều này khiến nhiều người cảm thấy khó chấp nhận và thất vọng.

Việc thiếu khả năng kiểm soát cảm xúc của các bạn trẻ cũng góp phần làm gia tăng tình trạng bạo lực trong giới trẻ. Các vụ việc như xích mích trong các hoạt động giải trí, tranh cãi do lời góp ý từ người khác hoặc sự chế nhạo, coi thường của người khác đã trở thành hiện tượng phổ biến và dễ dàng bắt gặp trên các trang thông tin đại chúng và mạng xã hội.

Những hành vi này đưa đến những vụ đánh nhau, xung đột giữa các băng nhóm, thậm chí có những người chứng kiến không can ngăn mà quay lại ghi video để chia sẻ trên mạng xã hội. Những hình ảnh và hành vi đáng lên án này cần được xem xét và đấu tranh để ngăn chặn sự lan truyền của một lối sống tiêu cực và cách cư xử gây tác động xấu đến cộng đồng, làm tổn thương hình ảnh của một xã hội văn minh.

Ngôn ngữ của giới ngày nay cũng ngày càng khó hiểu cho người nghe vì việc chạy theo các trào lưu và xu hướng “hot” của các thần tượng. Bởi cái tôi lớn và muốn chứng tỏ mình là người thời thượng, các bạn trẻ còn dùng ngôn từ đó để nói với cha mẹ, thậm chí mang vào trường học để thể hiện với thầy cô, bạn bè. Ví dụ như việc “khá bảnh” trong cách ăn chơi, nhảy múa, hay cố gắng để có kiểu tóc giống như thần tượng. Kết quả là, một phần của giới trẻ ngày nay sống theo cách tự do hơn, ích kỷ hơn, thiếu sự chân thành trong cảm xúc và có xu hướng lì lợm hơn.

Bí kíp ứng xử thông minh nơi công sở

Lắng nghe

Lắng nghe tốt giúp tạo ra một môi trường giao tiếp hiệu quả và tạo dựng mối quan hệ tốt với người khác. Đồng thời có cơ hội để hiểu rõ hơn về suy nghĩ, ý kiến và cảm xúc của người khác. Từ đó có thể nhận biết được những khía cạnh khác nhau của vấn đề và đưa ra quyết định thông minh hơn.

Song đó, việc lắng nghe hiệu quả cũng là một kỹ năng quan trọng trong việc giải quyết xung đột và xử lý các tình huống khó khăn. Khi chúng ta lắng nghe sự bất đồng quan điểm của người khác, chúng ta có thể tìm hiểu các vấn đề gốc rễ và tìm kiếm những giải pháp tốt nhất. Việc giải quyết xung đột một cách xây dựng và hiệu quả là một yếu tố quan trọng trong văn hóa ứng xử nơi công sở.

Tôn trọng

Luôn tôn trọng đồng nghiệp và cấp trên. Thông qua việc không phê phán hay chỉ trích công khai trước mặt người khác, không gây gổ trong các cuộc tranh luận, và tránh đánh giá tiêu cực về người khác. Tôn trọng là yếu tố quan trọng để duy trì một môi trường làm việc chuyên nghiệp và hợp tác.

Thể hiện tác phong chuyên nghiệp

Một tác phong làm việc chuyên nghiệp thể hiện văn hóa ứng xử tốt bởi nó thể hiện sự tôn trọng đối với bản thân, đồng nghiệp và tổ chức. Khi một người có tác phong chuyên nghiệp, họ sẽ luôn hoàn thành công việc đúng hạn, đúng yêu cầu với chất lượng cao. Họ cũng sẽ ăn mặc lịch sự, cư xử đúng mực, giữ thái độ tích cực trong môi trường làm việc. Những hành vi này thể hiện sự tôn trọng đối với những người xung quanh và góp phần tạo nên một môi trường làm việc văn minh, hiệu quả.

Ngoài ra, một tác phong làm việc chuyên nghiệp cũng thể hiện sự tự tin và năng lực của một cá nhân. Khi một người có thể hoàn thành tốt công việc của mình một cách chuyên nghiệp, họ sẽ được đánh giá cao bởi cấp trên và đồng nghiệp. Điều này sẽ giúp họ có nhiều cơ hội phát triển trong sự nghiệp.

Hòa đồng

Hòa đồng là một phẩm chất thể hiện văn hóa ứng xử chuyên nghiệp bởi nó giúp xây dựng và duy trì những mối quan hệ tích cực với mọi người xung quanh. Khi chúng ta hòa đồng, chúng ta thể hiện sự cởi mở, thân thiện, sẵn sàng kết nối và chia sẻ với người khác. Điều này tạo nên sự gắn kết, tin tưởng và hỗ trợ lẫn nhau nơi công sở.

Hòa đồng còn giúp mỗi cá nhân học hỏi và phát triển bản thân. Khi tiếp xúc với nhiều người, chúng ta có cơ hội được tiếp cận với những quan điểm, ý tưởng và kinh nghiệm mới mẻ. Từ đó giúp mở rộng tầm nhìn, trau dồi kiến thức và kỹ năng, đồng thời trở nên bao dung và thấu hiểu hơn.

Thái độ tích cực, lạc quan

Thái độ tích cực, lạc quan là một nét đẹp văn hóa ứng xử nơi công sở bởi nó mang lại nhiều lợi ích cho cả cá nhân và tập thể. Nó giúp tăng hiệu quả công việc, giảm stress, căng thẳng, tăng cường sức khỏe, mở rộng mối quan hệ và tạo môi trường làm việc năng động. Điều này không chỉ tạo ra một môi trường làm việc thoải mái và hạnh phúc, mà còn thúc đẩy sự sáng tạo, tham gia tích cực và đạt được kết quả tốt hơn.

Ngoài ra, thái độ lạc quan cũng mang lại sự linh hoạt trong giải quyết vấn đề, đối mặt với áp lực và khó khăn. Những người có thái độ tích cực và lạc quan thường sẵn lòng chấp nhận thay đổi, học hỏi từ những thất bại và đưa ra những giải pháp sáng tạo. Chính vì vậy, việc duy trì một thái độ tích cực lạc quan nơi công sở là rất quan trọng để xây dựng một văn hóa ứng xử chuyên nghiệp.

Biết giữ khoảng cách

Khi chúng ta có khả năng nhận biết và duy trì khoảng cách phù hợp trong các tình huống khác nhau, chúng ta đang thể hiện sự tôn trọng và quan tâm đến người khác. Nó đặc biệt quan trọng tại công sở, nơi mà việc giữ khoảng cách thể hiện sự tôn trọng và bảo vệ không gian cá nhân của người khác. Hơn nữa, việc biết giữ khoảng cách cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tránh sự hiểu lầm và xung đột xảy ra trong quan hệ giữa các thành viên trong một tổ chức.

Giữ bình tĩnh và kiểm soát cảm xúc

Khi chúng ta không để cho cảm xúc trỗi dậy quá mạnh mẽ, chúng ta có thể đưa ra quyết định thông minh hơn và tìm ra giải pháp tốt hơn trong các tình huống căng thẳng. Đặc biệt là với môi trường công sở cần làm việc nhóm thường xuyên, việc giữ bình tĩnh và kiểm soát cảm xúc là rất quan trọng để tìm ra giải pháp và hướng đến mục tiêu chung của tổ chức.

Khóa học kỹ năng giao tiếp ứng xử tại PACE

Nhận thức được tầm quan trọng của kỹ năng giao tiếp trong cả công việc và cuộc sống, cùng với mong muốn hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao hiệu suất kinh doanh thông qua kỹ năng này, PACE đã tiến hành nghiên cứu, thiết kế và biên soạn chương trình đào tạo “Kỹ năng Giao tiếp Hiệu quả”.

Đối tượng tham dự chương trình:

• Cấp lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp
• Các Giám đốc chức năng, trưởng/ phó các phòng ban, bộ phận trong doanh nghiệp
• Cho những ai muốn hoàn thiện và phát triển kỹ năng giao tiếp ứng xử
• Chương trình không phù hợp cho đối tượng là học sinh, sinh viên – những người chưa có nhiều kinh nghiệm làm việc trong môi trường doanh nghiệp.

Mục tiêu chương trình:

Khóa học Kỹ năng Giao tiếp Hiệu quả nhằm cung cấp cho Học viên những kiến thức, kỹ thuật cần thiết trong việc xây dựng, duy trì và phát triển các mối quan hệ trong công việc cũng như đời sống xã hội một cách hiệu quả thông qua giao tiếp. Hoàn tất chương trình học này, người học có thể:

• Hiểu và biết cách xác định các yếu tố cần thiết cũng như hướng đến thái độ tích cực trong giao tiếp hiệu quả;
• Tăng cường khả năng giao tiếp trong cuộc sống cá nhân nói chung và trong công việc, kinh doanh nói riêng; 
• Nâng cao kỹ năng và nghệ thuật giao tiếp, cũng như hoàn toàn có khả năng tự tin giao tiếp trước bất cứ tình huống nào trong cuộc sống cá nhân và công việc.

Xem thêm chương trình tại: Kỹ năng Giao tiếp Hiệu quả

Hành vi ứng xử văn hóa của con người trong cuộc sống, học tập và lao động là kết quả của quá trình nhận thức, tình cảm, ý chí và niềm tin. Để vun đắp hành vi ứng xử đạo đức trong giới trẻ, những người đi trước cần tác động một cách phù hợp đến nhận thức, tình cảm, ý chí và hành động của họ. Điều này giúp giới trẻ từng bước nâng cao nhận thức, nuôi dưỡng tình cảm, hình thành niềm tin và phát triển những hành vi ứng xử đẹp trong đời sống.